Kan Bible Chung 'Sinakok'' Timi Zeidah A Si?

“Jesuh cu a rak thanlianhnak Nazareth kua ah khan a va kal i Sabbath ni ah cun a rak tuah tawn bantuk khan Sinakok ah a kal. Ca thiang rel awk ah a dir,”(Luke 4:16). Hakha kan Bible ahcun pumhnak ah a kal a ti. Pumhnak a timi cu Sinakok kha a si. Cucaah pumhnak tiah kan Bible (Hakha) chungah kan rel tinte Sinakok a si ti kha kan i fian dingah a hmasa ah chimfian ka duh.  

Kan Bawipa Jesuh Khrih nih mizapi a cawnpiak hna ti kan theih tikah innleng chuak in tlangcung an kai i, a bia ngaitu nih an kulh, cuticun hmunkhat te ah a bia an ngai tiah kan ruah tawn. Cucu zei maw caan ah cun a hman ve ko. A hman vemi pakhat cu Jesuh nih Sinakok ah mizapi a cawnpiak hna ti hi a si ve. Jesuh Khrih hrimhrim nih Sinakok ah kal in mi a cawnpiak hna ti cu a tanglei bantuk hin hmuh khawh a si. 

Mathai nih, “Jesuh cu Galilee ram dihlak ah khan aa chawk i pumhnak inn ah khan a cawnpiak hna i pennak Thawngtha kha a chimh hna i zawtnak le fahnak a ingmi a phunphun kha a damter hna,” (Mathai 4:23). 

Mark nih, “Kapernuam khua kha a va phan i Sabbath ni ah cun Jesuh cu pumhnak inn ah khan a kal i a cawnpiak hna. (Mark 1:21) cun, “Cucaah Galille peng kha a tlawn dih i pumhnak inn ah khan phung a chimh hna i khuavang kha a thawl hna,”(Mark 1:39).

Luke nih, “ An i-pumhnak inn ah khan a cawnpiak hna i a mi kip nih an thangthat. Jesuh cu a rak tlonlennak Nazareth khua ah khan a va kal i Sabbath ni ah cun hmasa i a rak tuah tawn bantuk khan pumhnak inn ah a kal. Cathiang rel awkah kha a hung dir i,”.  

Mithiang Paul le lamkaltu dang hna zong an kalnak hmun tampi ah Jews miphun tonnak hmun Sinakok ah an kal i thawngtha bia an chim ti kha kan Bible hmun tampi ah kan hmuh khawhmi a si. 

Sinakok sullam cu tonnak hmun asiloah tonnak inn ti a si. Sullam dang hmuh khawh chap a si mi cu Cawnnak inn le thlacamnak inn ti a si fawn. Solomon temple hmasa cu BC 586 ah hrawh a si. Cu hnu ah zeitindah Judah miphun pawl sal ah tlaih an si hnu ahkhan khawika ah tonnak hmun le thlacamnak an ngeih kun, raithawinak tuah siloin? Temple ah an kal kho ti lo. Cucaah Sabbath ni le Thla Thar caan ah hmun dang ah thlacamnak hmun an ngei tawn. Hi thlacamnak hmun an i-tonnak cu Sinakok ti a si. Cuticun Sinakok cu Jews miphun lakah a lar ngaingai. 

Sinakok cu thil pathum caah hman a si. 

a. Thlacamnak le thangthatnak caah.

b. Komioniti herhhai ceihnak hmun le mitalo pawl kong ceihhmainak caah.

c. Fimcawnnak sianginn ah hman a si. Cun biahalnak le lehnak in cawnpiaknak hmun le fimcawnnak caah a hram a simi cawn hram thoknak ah hman a si.

Khuate kip nih Sinakok an ngeih i khuapi kip nih Sinakok tampi an ngeih hna. Jerusalem khau pakhat lawngah Sinakok hi 300 in 400 kar a um ti a si. Jew miphun nih Sinakok sak le a inn hi Sinakok caah hman tiin an duh tawn ti a si. Luke 7:5 Rom nawlngeitu pakhat nih “kan miphun hi a kan dawt i amah hrimhrim nih pumhnak inn a kan sakpiak”tiah an timi kan hmuh khawh. 

Khuapi pakhat ahhin Sinakok hi tampi a um tawn. Zeicatiah sining hawih in tonnak hmun Sinakok zong hi ngeih a si. “Sal luatmi hna pumhnak inn tiah timi ah aa pum tawnmi kha an si i cu hna lakah cun Sairin le Alekzandria in a rami Judah mi kha an i-tel,”(Lamkaltu 6:9). 

Sinakok hi mirum le misifak tiin hleidannak hmun a si lo. Hngakchia kum 5 in fimcawnnak hmun a si. Kan Bawipa Jesuh Khrih zong hi a hngakchiat liote in Nawlbia cauk pa 5 timi Genesis in Deutronomy hna hi Nazareth khua a rak um lio in hi bantuk Sinakok ah a rak cawn cang hna lai tiah thiamsang nih an ti. 

Sinakok inn hi Temple he lo nawn in sakmi an si hna. Sinakok chungah biapi bik hmun cu biakam kuang chiahnak a si i cu ka ah profet bia hna le nawlbia cauk hna cu la in an tuam i an chiah hna. Muko zong an chiah i ni thiang caan paoh ah tum a si tawn. 

Nawlbia hna le parofet bia hna cu thut buin rel an si tawn. Hlan lio Judah miphun caah thut buin cawnpiaknak an ngei tawn ti a si. Jesuh zong nih khan mizapi a cawnpiak hna tawn ah a thu ti kha kan hmuh. (Mathai 5:1-2).

Pumh caan ah mizapi cu thutnak ah an thu hna i tihzahmi hna cu pulpit lei a hmailei ah an thu tawn ti kha (Mathai 23:6) kan hmuh. 

Nu hna cu pa he i hlatnak hmun ah an thu tawn ti a si. Pa he hmunkhat ah an um kho lo. 

Sinakok ah biaktheng a um lo. Tamhmoihnak hi chiah a si ve lo. Pazawngdan pa sarih chiahnak tung hi chiah a si tawn. A lengah tianhnak ti hi chiah a si fawn. 

Thla an cam ah dir buin an cam i Jerusalem khua lei an hoih zungzal. Hi tihin Sinakok chung ah thlacam ning cu a si.

Thlacam duhmi paoh caah nikhat ah voithum Sinakok hi on a si. Ahleiin biapi bik an thlacam ni cu Sabbath ni a si. Temple pumhnak bantukin raithawinak tuah a um lo. Tlangbawi um theng a herh lo. A um zongah pumhnak caan a dihlak in a hruai hna lo. Rabbi timi Judah biaknak lei hruaitu siloah pumhnak hruaitu caah thimmi siloah mi sawsawh zong nih pumh caan hmannak hruai khawh a si cio. 

Sinakok pumhnak cu Hebrew holh in hman a si tawn. British ram Sinakok tlawmpal ah hlaremhnak hna an ngei cang. Hihi US ram ah an tuah ngaingai cangmi a si. Thlacam tikah luh khuh khuh hi pa caah khuh pengmi a si.

An pumhnak cu Hebrew lawmhnak biazai saknak in an thok in cucun an dihter fawn. Nawlbia miung pa sarih nih pulpit in an rel. Cun Parofet nun pakhat khat tuanbia in minung pakhat thimnak in chim a si. Cun thut buin cawnpiaknak le sermon chim a si. Number 6:24-26 in tlangbawi a um ahcun amah nih thlauchuahnak a pek hna. Nawlbia reltu hna nih an relmi he pehtlai in chimfiannak tuah an duh le tuah khawh a si fawn. Kum 3 chung ah Nawlbia cauk pa 5 cu rel dih a si tawn. Sinakok an chuah pah ah ai pummi pakhat cio nih lawmthawh a kawltu sinah pek cio a si. An pumh caan hi suimilam pakhat tluk ah dih a si tawn. Hi pumh caan cu chun hlan ah an tuah tawn. 

Sinakok cu kawmuniti hruainak tang ah a ummi a si. Sinakok hruaitu cu mizapi nih thim a si. Judah mizapi caah Sinakok cu biaceihnak hmun zong ah hman a si fawn. Mi pakhat khat an chungin chuahnak zong nawl a ngei (Johan, 9:22) misual le mithalo tuknak zong ah an hman chih (Mtt 10:17; 23:34). 

Judah miphun caah Sinakok cu zumhnak lei in thazang an laknak lawng siloin thasa lei zong in nun i chimhnak hmun, fimcawnnak tbk ah biapi taktak mi a si. Cucaah an kalnak kip ah Sinakok cu an sak i Judah umnak khua le hmun paoh ahcun Sinakok hi hmuh khawh a si zungzal. (Background to the Gospels).